4 "Chìa khóa vàng" để làm dịu cơn đau trong ung thư gan giai đoạn cuối

Đau là một trong những triệu chứng khó chịu nhất, nhưng có một tin tốt là: hầu hết các cơn đau do ung thư đều có thể kiểm soát được. Khi kiểm soát tốt cơn đau, người bệnh không chỉ thấy dễ chịu hơn mà còn ngủ ngon hơn, tinh thần phấn chấn hơn và ăn uống cũng tốt hơn.

Chìa khóa 1: "Lắng nghe" cơ thể và trò chuyện hiệu quả với bác sĩ

Bước đầu tiên và quan trọng nhất chính là hiểu về cơn đau của chính mình. Bác sĩ không thể cảm nhận được nỗi đau của bạn, vì vậy, việc bạn mô tả cơn đau càng chi tiết, bác sĩ càng dễ dàng tìm ra loại thuốc phù hợp nhất.

Cơn đau trong ung thư gan đến từ đâu?

• Khi khối u lớn lên: Nó làm căng lớp vỏ mỏng bao quanh gan, gây ra cảm giác tức, âm ỉ ở vùng bụng trên bên phải.
• Khi khối u "lấn" sang hàng xóm: Gan nằm gần dạ dày và các cơ quan khác. Khi khối u to ra, nó có thể chèn ép vào các cơ quan này, gây ra những cơn đau bụng bất chợt và kéo dài.
• Khi tế bào ung thư "đi xa": Nếu ung thư di căn đến xương, nó có thể gây ra những cơn đau nhức dữ dội ở xương sườn, cột sống hoặc xương chậu.

"Nhật ký nhỏ trò chuyện cùng cơn đau"

Thay vì chỉ nói "tôi bị đau", hãy thử ghi lại những cảm nhận của mình vào một cuốn sổ nhỏ. Đây sẽ là "báu vật" thông tin cho bác sĩ. Trong sổ, bạn có thể ghi:

• Đau đến mức nào? Hãy thử chấm điểm cơn đau từ 0 (không đau chút nào) đến 10 (đau kinh khủng nhất). Đau nhẹ là khoảng 1-3 điểm, đau vừa là 4-7 điểm, và đau nặng là 8-10 điểm.
• Cơn đau có cảm giác ra sao? Nó âm ỉ, nhói như kim châm, nóng rát, hay quặn thắt từng cơn?
• Đau ở đâu? Đau chính xác ở điểm nào? Cơn đau có lan ra sau lưng hay lên vai không?
• Khi nào thì đau? Cơn đau kéo dài bao lâu? Nó xuất hiện khi bạn làm gì (ho, thay đổi tư thế) và dịu đi khi nào (nằm yên, chườm ấm)?

Khi có cuốn sổ này, bạn không còn là người thụ động chịu đựng cơn đau nữa, mà đã trở thành một người cộng sự đắc lực của bác sĩ, giúp tìm ra giải pháp tốt nhất cho chính mình.

Chìa khóa 2: Dùng thuốc giảm đau một cách khoa học theo "bậc thang"

Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) đã đưa ra một phương pháp giảm đau hiệu quả như leo một chiếc thang 3 bậc, giúp kiểm soát tới 80-90% các cơn đau do ung thư. Nguyên tắc là bắt đầu từ bậc thấp nhất, chỉ khi nào không còn hiệu quả mới bước lên bậc cao hơn.

• Bậc 1 (Đau nhẹ, 1-3 điểm): Bắt đầu với các loại thuốc không chứa opioid.

• Paracetamol: Là lựa chọn quen thuộc và an toàn nếu dùng đúng liều.
• Thuốc chống viêm không steroid (NSAIDs): Như Ibuprofen. Tuy nhiên, nhóm này cần được bác sĩ chỉ định và theo dõi rất cẩn thận vì có thể ảnh hưởng không tốt đến gan và thận vốn đã nhạy cảm.

• Bậc 2 (Đau vừa, 4-7 điểm): Khi thuốc bậc 1 không còn đủ sức, bác sĩ sẽ kết hợp chúng với một loại opioid yếu.

• Các thuốc thường dùng là Codein hoặc Tramadol, thường được kết hợp sẵn với Paracetamol trong một viên thuốc để tăng hiệu quả.

• Bậc 3 (Đau nặng, 8-10 điểm): Dành cho những cơn đau dữ dội, sử dụng các opioid mạnh.

• Morphin được xem là "tiêu chuẩn vàng" trong bậc này. Ngoài ra còn có Fentanyl (thường ở dạng miếng dán tiện lợi), Hydromorphone.

Bảng 1: Tóm tắt Thang Giảm Đau 3 Bậc của WHO

Giải tỏa những lo lắng về Morphin

Nói đến Morphin, nhiều người thường lo sợ. Hãy cùng nhau tìm hiểu để an tâm hơn nhé:

• Nỗi sợ "gây nghiện": Khi dùng Morphin để giảm cơn đau thể chất do ung thư, dưới sự giám sát của bác sĩ, nguy cơ "nghiện" (lạm dụng thuốc vì tâm lý) là cực kỳ thấp. Cơ thể chúng ta sẽ "quen thuốc" để không bị đau, đây là một phản ứng bình thường và sẽ được bác sĩ hướng dẫn giảm liều từ từ nếu cần, hoàn toàn khác với nghiện.
• Nỗi sợ "làm bệnh nặng hơn": Đây là một hiểu lầm. Morphin không làm bệnh nặng thêm hay rút ngắn thời gian sống. Ngược lại, khi không còn đau đớn, người bệnh có thể nghỉ ngơi, ăn uống tốt hơn, từ đó cải thiện chất lượng cuộc sống. Chính cơn đau không được kiểm soát mới là thứ bào mòn sức khỏe thể chất và tinh thần.
• Đối phó với tác dụng phụ: Các tác dụng phụ của Morphin là có thật, nhưng hầu hết đều có thể xử lý được:

• Táo bón: Đây là tác dụng phụ thường gặp nhất. Bác sĩ sẽ chủ động kê thuốc nhuận tràng ngay từ đầu. Việc của gia đình mình là tuân thủ dùng thuốc đều đặn và nhắc người bệnh uống đủ nước.
• Buồn nôn: Thường chỉ xuất hiện trong vài ngày đầu và sẽ tự hết. Bác sĩ có thể cho thêm thuốc chống nôn để giúp người bệnh dễ chịu hơn.
• Buồn ngủ: Tình trạng này cũng sẽ cải thiện sau vài ngày. Trong thời gian đầu, gia đình cần chú ý để người bệnh không bị té ngã.

Nguyên tắc vàng: "Uống thuốc đúng giờ, đừng đợi đau mới uống". Việc uống thuốc đều đặn theo lịch của bác sĩ sẽ giúp duy trì nồng độ thuốc ổn định trong máu, ngăn chặn cơn đau trước khi nó kịp bùng phát.

Chìa khóa 3: Những "vũ khí" đặc biệt khi cơn đau "cứng đầu"

Đôi khi, dù đã dùng thuốc uống, cơn đau vẫn rất khó chịu, đặc biệt khi nó tập trung ở một chỗ. Lúc này, y học có những phương pháp can thiệp rất hiệu quả.

• Xạ trị giảm đau: Phương pháp này cực kỳ hữu hiệu với cơn đau do ung thư di căn vào xương.

• Xạ trị chiếu ngoài: Bác sĩ sẽ dùng một chùm tia năng lượng cao chiếu chính xác vào vị trí xương bị đau. Chùm tia này giúp làm giảm viêm và chèn ép, từ đó cơn đau sẽ dịu đi đáng kể.
• Dược chất phóng xạ: Nếu ung thư di căn nhiều nơi, bác sĩ có thể tiêm một loại thuốc đặc biệt vào tĩnh mạch. Thuốc này sẽ tự "tìm đường" đến các vị trí xương bị tổn thương và phát huy tác dụng giảm đau trên diện rộng.

• Phong bế/Diệt đám rối thần kinh: Đây là một kỹ thuật nghe có vẻ phức tạp nhưng lại rất nhẹ nhàng và hiệu quả, đặc biệt với các cơn đau dữ dội ở vùng bụng.
• Cách hoạt động: Hãy tưởng tượng tín hiệu đau từ gan được truyền về não qua một "trạm trung chuyển" thần kinh. Bằng kỹ thuật này, bác sĩ sẽ dùng một cây kim rất nhỏ, dưới sự hướng dẫn của máy chụp CT, để tiêm một chất đặc biệt (cồn tuyệt đối) vào đúng "trạm trung chuyển" đó.
• Hiệu quả: Tín hiệu đau bị "cắt đứt" ngay tại gốc. Hiệu quả giảm đau có thể rất ấn tượng, giúp người bệnh giảm hoặc ngưng dùng Morphin, thoát khỏi các tác dụng phụ và cảm thấy thoải mái hơn rất nhiều.

Chìa khóa 4: Sức mạnh vỗ về từ những liệu pháp không dùng thuốc

Bên cạnh thuốc, có rất nhiều cách đơn giản tại nhà có thể giúp người bệnh dễ chịu hơn. Chúng không thay thế thuốc nhưng là những "trợ thủ" đắc lực.

Vật lý trị liệu tại nhà:

• Chườm nóng hoặc lạnh: Một chiếc khăn ấm đặt lên vùng cơ bị căng cứng, hoặc một túi chườm mát có thể giúp làm dịu cơn đau nhói.
• Xoa bóp nhẹ nhàng: Người thân có thể dùng tay xoa bóp nhẹ nhàng vùng vai, lưng, chân, tay. Sự âu yếm, vuốt ve từ người thân yêu chính là liều thuốc giảm đau tự nhiên và quý giá.

Thư giãn tâm trí:

• Hít thở sâu: Cùng người bệnh tập hít vào thật chậm bằng mũi, để bụng phồng lên, rồi thở ra từ từ bằng miệng. Vài hơi thở sâu cũng đủ làm dịu đi căng thẳng.
• Đánh lạc hướng: Khi cơn đau ập đến, hãy thử cùng người bệnh làm một việc gì đó họ thích: nghe một bản nhạc xưa, xem một bộ phim hài, hay đơn giản là trò chuyện về những kỷ niệm vui. Khi tâm trí bận rộn, nó sẽ ít để ý đến cơn đau hơn.

Các liệu pháp bổ sung:

• Châm cứu: Một số người bệnh thấy rằng châm cứu giúp giảm đau và buồn nôn. Tuy nhiên, cần tìm đến các chuyên gia uy tín và hỏi ý kiến bác sĩ điều trị trước khi thực hiện.

4 "Nền tảng" vững chắc để chiến thắng suy mòn

Sụt cân, mệt mỏi là một trong những nỗi lo lớn nhất của bệnh nhân ung thư gan giai đoạn cuối. Nó không chỉ làm thay đổi vẻ bề ngoài mà còn bào mòn sức lực, làm suy yếu hệ miễn dịch. Để "xây" lại bức tường thành sức khỏe, chúng ta cần dựa vào 4 nền tảng vững chắc sau.

Nền tảng 1: Ăn uống thông thái - "Tiếp nhiên liệu" đúng cách cho cơ thể

Sụt cân ở người bệnh ung thư không chỉ đơn giản là do chán ăn. Y học gọi đây là hội chứng suy mòn do ung thư (cancer cachexia). Hãy hình dung cơ thể mình đang trong một "cuộc chiến", nó cần rất nhiều năng lượng và tự "đốt" cả cơ và mỡ để chiến đấu, bất kể chúng ta ăn bao nhiêu. Vì vậy, mục tiêu của chúng ta không phải là "ăn thật nhiều" mà là "ăn thật thông minh".

Những món nên "kết thân":

• Đạm dễ tiêu: Thịt gà bỏ da, cá, trứng, tôm là những người bạn tốt, giúp cơ thể có nguyên liệu để "sửa chữa" và giữ gìn cơ bắp.
• Sữa và sữa chua: Vừa cung cấp đạm, canxi, vừa có các lợi khuẩn tốt cho đường ruột đang nhạy cảm.
• Tinh bột và chất béo tốt: Cơm, cháo, yến mạch, khoai lang, dầu ô liu, quả bơ cung cấp năng lượng bền bỉ cho cơ thể.
• Rau củ quả mềm: Cà rốt, bí đỏ hấp mềm, chuối, đu đủ, bơ vừa cung cấp vitamin, vừa dễ tiêu hóa.

Những món nên "tạm xa":

• Đồ chiên, xào, nhiều dầu mỡ: Gây thêm gánh nặng cho lá gan đang mệt mỏi.
• Đồ ăn quá mặn: Đồ hộp, dưa muối, mắm có thể gây tích nước, làm bụng chướng và chân phù nặng hơn.
• Thịt đỏ, nội tạng động vật: Khó tiêu và không tốt cho gan.
• Rượu, bia: Cần tuyệt đối tránh xa.

Mẹo nhỏ cho bữa ăn vui vẻ:

• Ăn như chim sẻ: Thay vì 3 bữa lớn, hãy chia thành 6-8 bữa nhỏ trong ngày. Một chén súp, một hộp sữa chua, vài miếng trái cây... mỗi lần một chút thôi cũng quý lắm rồi.
• Ưu tiên món khoái khẩu: Đây là lúc để người bệnh được ăn những gì họ thích. Một món ăn hợp khẩu vị có thể vực dậy cả tinh thần.
• Chế biến dạng lỏng, mềm: Súp, cháo, sinh tố vừa dễ nuốt, dễ tiêu, lại vừa giúp bổ sung nước.
• Đối phó với các triệu chứng khó chịu:
• Buồn nôn: Ngậm một lát gừng tươi, ăn bánh mì nướng hoặc bánh quy giòn có thể giúp làm dịu dạ dày.
• Đầy bụng: Uống một chút nước cháo ấm hoặc trà gừng, ăn thêm sữa chua.

Nền tảng 2: Vận động nhẹ nhàng - "Bảo toàn" sức lực và tinh thần

Khi mệt, chúng ta chỉ muốn nằm. Nhưng càng nằm nhiều, cơ bắp càng yếu đi, rồi mình lại càng mệt hơn. Đó là một vòng luẩn quẩn. Hãy cùng nhau phá vỡ nó bằng những vận động nhẹ nhàng, phù hợp với sức của mình.

Lợi ích không ngờ của việc vận động:

• Giữ gìn cơ bắp: Giúp làm chậm quá trình teo cơ, duy trì sức lực.
• Cải thiện tâm trạng: Vận động giúp cơ thể tiết ra "hormone hạnh phúc", giảm lo âu, căng thẳng.
• Giúp ăn ngon, ngủ sâu: Vận động nhẹ giúp kích thích tiêu hóa và có một giấc ngủ ngon hơn.
• Tăng cảm giác tự chủ: Việc có thể tự mình làm một vài động tác đơn giản giúp người bệnh cảm thấy tự tin và bớt phụ thuộc hơn.

Những bài tập an toàn tại nhà:

• Đi bộ chậm rãi: Nếu có thể, hãy đi vài vòng quanh phòng hoặc ngoài sân. Mỗi lần chỉ cần 5-10 phút, ngày đi vài lần là rất tốt.
• Tập thể dục ngay trên ghế:

• Từ từ đứng lên rồi lại ngồi xuống ghế vài lần.
• Ngồi thẳng lưng, duỗi thẳng từng chân ra phía trước, giữ vài giây rồi hạ xuống.

• Vài động tác co duỗi trên giường:

• Nằm ngửa, nhẹ nhàng co duỗi chân tay.
• Xoay nhẹ khớp cổ tay, cổ chân.

• Bài tập hít thở sâu: Đây là bài tập tuyệt vời nhất, có thể thực hiện mọi lúc mọi nơi. Đặt tay lên bụng, hít vào thật sâu bằng mũi để cảm nhận bụng phồng lên, rồi thở ra từ từ.

Nguyên tắc vàng: "Lắng nghe cơ thể mình". Không bao giờ gắng sức. Chỉ cần vận động một chút mỗi ngày đã là một thành công lớn. Và hãy luôn có người thân bên cạnh để hỗ trợ, đảm bảo an toàn.

Nền tảng 3: Thuốc hỗ trợ - Khi cần một "cú hích" nhỏ (theo lời bác sĩ)

Đôi khi, dù đã cố gắng, tình trạng chán ăn và sụt cân vẫn không cải thiện nhiều. Lúc này, bác sĩ có thể cân nhắc kê thêm một số loại thuốc để giúp kích thích cảm giác thèm ăn trong một thời gian ngắn.

• Progestins (ví dụ: Megestrol Acetate): Có thể giúp tăng cảm giác thèm ăn và tăng cân, nhưng chủ yếu là tăng mỡ. Thuốc này cần được dùng thận trọng vì có nguy cơ gây huyết khối.
• Corticosteroids (ví dụ: Dexamethasone): Có thể giúp ăn ngon miệng, giảm buồn nôn và tăng năng lượng nhanh chóng. Tuy nhiên, hiệu quả này thường chỉ kéo dài vài tuần và có nhiều tác dụng phụ nếu dùng lâu.

Lưu ý quan trọng: Việc có dùng các loại thuốc này hay không là quyết định của bác sĩ sau khi cân nhắc kỹ lợi ích và nguy cơ. Gia đình mình tuyệt đối không được tự ý mua và sử dụng khi chưa có chỉ định.

Nền tảng 4: Sức mạnh tinh thần - "Nền tảng" quan trọng nhất

Thể chất và tinh thần luôn đi đôi với nhau. Khi tinh thần vui vẻ, thoải mái, người bệnh sẽ ăn ngon hơn, ngủ sâu hơn, và cảm thấy đỡ đau hơn. Vì vậy, chăm sóc tinh thần không chỉ là lời an ủi, mà là một phần thiết yếu của quá trình điều trị.

• Gia đình - Liều thuốc tinh thần quý giá nhất:

• Sự hiện diện và lắng nghe: Đôi khi, điều người bệnh cần nhất không phải là lời khuyên, mà chỉ đơn giản là có người thân ở bên, nắm lấy tay họ, và kiên nhẫn lắng nghe mọi nỗi lòng mà không phán xét.
• Giao tiếp yêu thương: Cách chúng ta nói chuyện có thể chữa lành hoặc vô tình gây thêm áp lực.

• Tìm kiếm sự giúp đỡ từ chuyên gia: Đừng ngần ngại tìm đến các chuyên gia tâm lý hoặc nhân viên công tác xã hội tại bệnh viện. Họ có những kỹ năng chuyên môn để giúp cả người bệnh và gia đình vượt qua giai đoạn khó khăn này. Tham gia các nhóm hỗ trợ, nơi có những người cùng hoàn cảnh, cũng là một nguồn động viên to lớn.

Bảng 2: Lời Nói Yêu Thương: Thay vì nói... hãy thử nói...

Những lời nói chân thành, xuất phát từ sự thấu cảm sẽ là nguồn sức mạnh to lớn, tạo ra một không gian an toàn và yêu thương cho người bệnh.

Lời kết: Chất lượng sống là món quà quý giá nhất

Hành trình đối mặt với ung thư gan giai đoạn cuối có thể không dễ dàng, nhưng chúng ta không hề đơn độc. Thông điệp lớn nhất mà chúng tôi muốn gửi gắm là: dù chưa thể chữa khỏi hoàn toàn căn bệnh, nhưng chúng ta hoàn toàn có thể kiểm soát những triệu chứng khó chịu, để mỗi ngày trôi qua là một ngày đáng sống.

Việc kiểm soát cơn đau và tình trạng sụt cân là một quá trình chủ động, kết hợp giữa y học hiện đại, dinh dưỡng thông minh, vận động phù hợp và quan trọng hơn hết là sức mạnh của tình yêu thương. Đó là quyền được sống không đau đớn, quyền được ăn món mình thích, và quyền được sống những ngày cuối đời trong sự bình yên, được tôn trọng và vỗ về.

Lời cuối cùng, xin gửi đến gia đình và những người chăm sóc. Sự kiên nhẫn, tình yêu và sự đồng hành của các bạn chính là liều thuốc không gì thay thế được. Giúp người thân yêu sống những ngày tháng còn lại một cách an nhiên và trọn vẹn nhất, đó chính là một thành công lớn lao và là món quà ý nghĩa nhất mà chúng ta có thể dành cho nhau.

Phụ lục: Giải đáp những băn khoăn thường gặp

Ung thư gan giai đoạn cuối sống được bao lâu?

Đây là câu hỏi mà hầu như gia đình nào cũng trăn trở. Thật khó để có một con số chính xác cho bất kỳ ai, vì mỗi người là một "chiến binh" khác nhau, với thể trạng, mức độ di căn và tinh thần khác nhau. Theo thống kê, tỷ lệ sống sót sau 5 năm đối với ung thư gan đã di căn xa là khá thấp, khoảng 3%. Tuy nhiên, xin hãy nhớ rằng, đây chỉ là con số thống kê chung. Nó không quyết định tương lai của một người cụ thể. Điều quan trọng nhất là chúng ta hãy cùng nhau tập trung vào việc làm cho mỗi ngày hiện tại trở nên chất lượng và ý nghĩa nhất.

Làm thế nào để phòng ngừa ung thư gan?

Ung thư gan là một trong số ít các loại ung thư có thể phòng ngừa hiệu quả bằng cách kiểm soát các yếu tố nguy cơ:

• Tiêm vắc-xin viêm gan B: Đây là biện pháp quan trọng hàng đầu, đặc biệt cho trẻ sơ sinh.
• Điều trị dứt điểm viêm gan B và C: Nếu đã mắc bệnh, hãy tuân thủ điều trị của bác sĩ để ngăn ngừa bệnh tiến triển thành xơ gan và ung thư.
• Hạn chế rượu bia: Đây là cách tốt nhất để bảo vệ lá gan của bạn.
• Sống lành mạnh: Ăn uống cân bằng, nhiều rau xanh, hạn chế đồ béo và thực phẩm mốc. Duy trì cân nặng hợp lý và tập thể dục đều đặn.
• Tầm soát định kỳ: Những người có nguy cơ cao (viêm gan B/C, xơ gan, gia đình có người bị ung thư gan) nên đi siêu âm gan và xét nghiệm máu định kỳ 6 tháng/lần để phát hiện bệnh sớm.

Chăm sóc người bệnh ung thư gan giai đoạn cuối tại nhà cần lưu ý gì?

Chăm sóc tại nhà là một hành trình của tình yêu thương và sự kiên nhẫn. Dưới đây là một vài lưu ý nhỏ:

• Tạo không gian thoải mái: Giữ phòng ốc sạch sẽ, thoáng đãng, yên tĩnh và an toàn, tránh các vật cản có thể gây té ngã.
• Theo dõi việc dùng thuốc: Lập một bảng giờ giấc uống thuốc rõ ràng, đặc biệt là thuốc giảm đau, để đảm bảo người bệnh dùng đúng liều, đúng giờ. Không tự ý thay đổi liều thuốc khi chưa có ý kiến bác sĩ.
• Chăm sóc bữa ăn: Chuẩn bị các món ăn nhỏ, mềm, hợp khẩu vị. Đừng ép ăn, hãy tạo không khí vui vẻ và để người bệnh ăn những gì họ muốn.
• Giữ vệ sinh cá nhân: Giúp người bệnh vệ sinh răng miệng, lau người bằng nước ấm, thay ga giường thường xuyên để họ luôn cảm thấy sạch sẽ, dễ chịu.

Là người bạn đồng hành: Quan trọng nhất vẫn là sự hiện diện. Hãy ở bên cạnh, trò chuyện, lắng nghe, hoặc đôi khi chỉ cần im lặng nắm lấy tay họ. Sự quan tâm chân thành sẽ giúp người bệnh cảm thấy được yêu thương và không cô đơn trong những ngày tháng cuối cùng.

Tác giả Dược sĩ Vũ Thị Hương